Alles draait om het klimaat in de stal!

De negatieve effecten van hittestress bij koeien kan ook invloed hebben op de dochters en zélfs de kleindochters. Hoe voorkom je dat?

Het veranderende klimaat en de toename van warme dagen nopen de melkveehouders tot maatregelen tegen hittestress bij koeien waarbij ze zich afvragen wat de beste oplossing is voor hun situatie. Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar maatregelen tegen hittestress. Hierin komen duidelijk de voor- en nadelen én de uitwerking op de dieren naar voren.

Uit deze onderzoeken blijkt bijvoorbeeld dat de negatieve effecten van hittestress bij koeien ook invloed hebben op de dochters en zélfs de kleindochters. Vooral als hittestress bij droge koeien plaatsvindt in de laatste 3 weken. De gevolgen zijn niet alleen een verminderde voeropname, verminderde gewichtstoename en lager geboortegewicht van het kalf, maar ook een lagere melkproductie in de volgende lactatieperiodes. Daarnaast heeft het zelfs effect op de overlevingskansen en de melkproductie van de volgende generatie!

Melkveehouders moeten niet alleen naar het grote plaatje kijken, maar moeten zich ook de details eigen maken. Kan ik de luchttemperatuur in de stal verlagen en welke mogelijkheden zijn er dan? Een (nieuw) verkoelingssysteem aanschaffen houdt ook in dat je weet hoe met dit systeem om te gaan. Ieder systeem heeft zijn voor- en nadelen.

Eén van de maatregelen tot verkoeling is de aanschaf van ventilatoren, hierover hebben we in een vorig artikel al laten zien wat de invloed van ventilatoren is op de melkproductie.

Een extra maatregel kan zijn het koelen van de lucht of afkoeling direct bij de koe zelf door het gebruik van water. Er zijn verschillende systemen die je in ogenschouw moet nemen voor je er aan begint.

De verschillende mogelijkheden heb ik hieronder voor je op een rijtje gezet.

Het installeren van ventilatoren is een eerste eis om je melkkoeien te verkoelen en hittestress bij koeien te voorkomen. Zowel boven de ligboxen als bij het voerhek. De gehele stal ventileren voorkomt dat de koeien in een bepaald deel van de stal verblijven. Met alleen ventilatoren boven het voerhek bestaat de kans dat de koeien (te lang) bij het voerhek verblijven en minder gaan liggen.

Met alleen ventilatoren boven de ligboxen verblijven de koeien langer in de boxen, waardoor de vreettijd zal verminderen. Meestal zien we dan een hoger celgetal, mastitis en een achterblijvende melkproductie.

Naast de keuze voor dwars- of lengteventilatie wordt de situering van de ventilatoren bepaald door: het type ventilator, afmetingen en indeling van de stal en mogelijke obstakels (spanten, palen etc.). Als de ventilator met de onderzijde op 2,70 m wordt opgehangen is er geen beschermrooster nodig. Dit geeft een constantere luchtopbrengst door minder kans op vervuiling.

Let ook op de hoek waarin de ventilatoren hangen: ongeveer 15-19 graden is optimaal. Hangt een ventilator te steil dan kan het strooisel uit de boxen worden geblazen; hangt de ventilator te vlak dan krijg je geen luchtsnelheid bij de dieren. De luchtstroom van een ventilator zou net bij de volgende ventilator moeten uitkomen om een goede verdeling te krijgen.

In melkveestallen is de luchtsnelheid van de ventilator (gemeten op bepaalde afstanden) een veel belangrijkere indicator voor de mate van verkoeling dan de vermelde luchtcapaciteit. Een hoge luchtopbrengst is niet automatisch een hogere luchtsnelheid, worplengte en -breedte.

Een hogere luchtsnelheid bij de koeien levert een betere afkoeling, de gevoelstemperatuur kan zo’n 5 tot 10 graden lager aanvoelen bij luchtsnelheden van 2-2,5 m/sec. De afstand tussen ventilatoren is afhankelijk van het type.

Voor plafondventilatoren (neerwaartse ventilatie) wordt vaak de maximale afstand tussen ventilatoren aangegeven als: 3x de diameter. Praktijkresultaten laten echter zien dat, afhankelijk van de werkhoogte, 2x de diameter een veel betere verdeling van de luchtsnelheden geeft. Kleinere diameters (4 en 5 meter) geven een beter resultaat doordat het toerental hierbij hoger ligt.

In de afbeeldingen hieronder zie je verschillende ventilatorconcepten.

Verneveling vindt plaats door water onder hoge druk in de ruimte te brengen. Meestal is hiervoor een 70bar-pompdruk nodig en een verstuiver die een waterdruppel van maximaal 10micron levert. Hierdoor verdampt het water snel genoeg en wordt de omgeving niet vochtig. Met een vernevelingssysteem wordt de luchttemperatuur naar beneden gebracht, waardoor koeien hun warmte gemakkelijker kunnen afstaan. Afhankelijk van de luchtvochtigheid kun je onder deze omstandigheden 3-5 graden koelen.

De verstuivers kunnen op de ventilator worden gemonteerd middels een vernevelingsring of -beugel. Het aantal verstuivers is afhankelijk van de ventilatiecapaciteit en de waterafgifte van de verstuiver.

Indien het systeem niet goed wordt gebruikt is het schadelijker dan niets doen. Een te hoge luchtvochtigheid leidt tot ernstige mastitisproblemen en de nodige kopzorgen. Een luchtvochtigheidssensor is daarom een must om het systeem op tijd uit te schakelen als de luchtvochtigheid te hoog wordt. Begin pas boven de 25° C met vernevelen en maak de sproeiperiodes niet te lang.

Tekst gaat door onder de foto

Ook de soort boxbedekking speelt een rol. Zand heeft een hoog drogestofgehalte (meer dan 95%) en kan vochtigheid goed verdragen. Gedroogde mest zit op 30-40% ds met 90% organisch materiaal, waardoor het dus gevoeliger is voor een hoge luchtvochtigheid. Bij matrassen en waterbedden kan vochtigheid weer tot meer gladheid leiden.

Algemeen: Als je water gebruikt om te koelen levert dat voordelen op, maar kan negatieve effecten hebben als het niet goed wordt gebruikt!

Deze optie is, naar mijn mening, de meest economische koeling bij melkvee. Maar let op, je kunt het ook overdrijven. Belangrijk is dat het systeem zo is ontworpen, geïnstalleerd en bijgeschaafd dat het de koeien dusdanig nat maakt, dat het water door het haar tot op de huid komt en niet langs de uier afloopt.

Sprinklers worden aan een buis boven het voerhek gemonteerd en sproeien met tussenpozen water over de rug van de koe. Meestal werkt dit systeem op lage druk, zodat een grove druppel ontstaat. Afstemmen van de juiste waterdruk en -hoeveelheid, sprinklercapaciteit en sproeibeeld bepalen de afstand tussen de sprinklers. Voorkom overdrijving en hou het simpel! Monteer altijd een terugslagklep ter voorkoming van terugloop in de hoofdwaterleiding en om de vernevelleiding vol te houden en het waterverbruik te beperken.

Tekst gaat door onder de foto

Overcapaciteit betekent een hoger waterverbruik en zeer natte vloeren, het water kan in de ligboxen komen met alle gevolgen van dien. Te veel water kan ook door de koe zelf de ligboxen worden ingebracht en dan gelden dezelfde eigenschappen voor boxbedekking als bij verneveling.

Het verschil tussen soaken en vernevelen is dat bij soaken de lichaamstemperatuur van de koe verlaagt (directe koeling) en bij vernevelen verlaagt de luchttemperatuur (indirecte koeling). Om voldoende warmte af te voeren vanuit het lichaam naar de huid moet de huidtemperatuur onder de 35° C blijven. Als deze boven de 35° C stijgt begint de koe warmte op te slaan en zal de lichaamstemperatuur stijgen.

Negatieve gevolgen hiervan zijn: lagere voeropname, minder melk en slechter drachtig worden. Een ander gevolg van een hogere huidtemperatuur is een verhoogde, pompende ademhaling (hijgen). Hierdoor neemt de kans op (verhoogde) acidose toe. Koeien zullen meer gaan staan om het ademhalen te verbeteren en dat betekent weer minder ligtijd en minder herkauwen, met soms ook klauwproblemen tot gevolg.

Naast de afvoer van lichaamswarmte via de ademhaling zal een koe ook gaan transpireren. Veel extra verkoeling geeft dit echter niet omdat koeien niet goed kunnen zweten. Toch zijn er wel opmerkelijke verschillen tussen de diverse rassen.

Paarden hebben dezelfde soort zweetklieren als koeien, maar kunnen daarentegen wel 10x zo veel zweten! Is er dan een genetische mogelijkheid zijn om deze zweetklieren te stimuleren? Misschien iets voor de fokkerij? Er bestaat bijvoorbeeld een Slick-gen dat zorgt voor grotere zweetklieren. Bij extremere omgevingstemperaturen zien we dan een lagere lichaamstemperatuur, een betere productie en voeropname. K.I. Samen heeft daarover gerapporteerd.

Daarnaast las ik dat in Australië in 2017 en nu ook in Italië een fokwaarde voor warmtetolerantie is gepubliceerd: de IHT-index (Index Heat Tolerance)

Toenemende hitteperiodes in de toekomst en stijgende kosten voor elektriciteit en water om te ventileren of te koelen rechtvaardigen naast energiezuiniger ventilatoren en een efficiënt klimaatsysteem ook een genetische verbetering. Dat heet: aanpassen aan de nieuwe omstandigheden.

Ing. Aalbert Bussem, Dairy ventilation specialist bij Abbi-Aerotech B.V.

Misset Uitgeverij B.V. Auteursrecht voorbehouden. Op gebruik van deze site zijn de volgende regelingen van toepassing: Algemene Voorwaarden, Privacy Statement en Cookie Statement.