Kazematten langs de Rijksweg Zuid in Nederweert. — © Cliotravel
Verzorgingskazemat achter de linie aan de Heerweg in Nederweert (niet toegankelijk). — © Cliotravel
Wie er een oog voor heeft kan de vlak voor de Tweede Wereldoorlog gebouwde Peel-Raamstelling rondom Nederweert en Weert nog goed zien. Vanaf Sluis 13 ten noorden van Nederweert liep deze verdedigingslinie parallel aan het kanaal de Zuid-Willemsvaart tot bijna aan de Belgische grens bij Loozen. Langs het kanaal en in het achterliggende landschap zijn nog her en der betonelementen van de sperlinie te vinden.
Toen in de loop van de jaren dertig de spanningen in Europa door de buitenlandse politiek van Hitler toenamen, begreep de Nederlandse legerleiding dat een oorlog misschien wel eens niet heel erg ver meer weg was. In de Eerste Wereldoorlog was Nederland neutraal gebleven, maar of dat deze keer ook zou lukken, was zeer de vraag. Frankrijk had haar grens met Duitsland afgegrendeld met een onneembaar geacht fortensysteem: de Maginotlinie. Nederland en in het bijzonder Brabant en Limburg was dus het ideale achterdeurtje voor een Duitse aanval op Frankrijk.
In eerdere eeuwen was het woeste Peelgebied altijd een belangrijke barrière geweest, maar door de grootschalige veenontginningen vanaf 1850 was van een hindernis amper nog sprake. Nederland was wel erg kwetsbaar geworden voor een verrassingsaanval uit het oosten. De generaals schrokken zich dan ook een hoedje toen ze van de actuele situatie kennis hadden genomen en verordonneerden een verveningsverbod om verdere aantasting van de Peel te voorkomen. Dit is de redding geweest van het gedeelte van het hoogveengebied dat we tegenwoordig kennen als het Nationale Park De Groote Peel bij Ospel.
Om de situatie enigszins te herstellen, kwam de Nederlandse generale staf met het idee om een verdedigingslinie aan te leggen, die in het noorden aansloot op de Grebbelinie. De Peel-Raamstelling, zoals de 90 kilometer lange verdedigingslinie werd genoemd, liep van het riviertje de Raam bij Grave tot aan Budel-Dorplein aan de Belgische grens. Weert en Nederweert vormden de zuidelijkste posten van het verdedigingsstelsel. Opmerkelijk is de ligging van de vlaaienstad vlak vóór de eigenlijke verdedigingslinie. De talloze op regelmatige afstanden van elkaar gebouwde betonnen mitrailleurbunkers, kazematten genaamd, vormden de ruggengraat van de Peel-Raamstelling. De Zuid-Willemsvaart en een speciaal gegraven kanaal vanaf Griendtsveen, het Defensiekanaal of Peelkanaal, fungeerden als antitankgracht. Met inundaties (onderwaterzetting, red.) en de resterende zompige delen van de Peel was dat naar de mening van de legerleiding afdoende om de opmars van de eerste Duitse aanvalstroepen enkele dagen te vertragen. In deze tijdsspanne kon de belangrijkste defensielinie, de Nieuwe Hollandse Waterlinie rondom het kerngebied Holland, in gereedheid worden gebracht. Tevens gaf het eventueel Frankrijk voldoende tijd om haar leger naar het noorden te sturen, alhoewel daar vanwege de strikte Nederlandse neutraliteitspolitiek geen nadere afspraken over waren gemaakt. Maar men vertrouwde erop dat de Fransen een grote veldslag liever buiten hun eigen landsgrenzen uitvochten.
De afloop is bekend. De Peel-Raamstelling heeft amper 24 uur stand gehouden. Al in de vroege ochtend van 10 mei 1940, de dag van de Duitse inval, brak een Duitse pantsertrein bij het Noord-Brabantse Mill door de linie. Een dergelijke treindoorbraak was ook bij Weert gepland, maar door het tijdig opblazen van de spoorbrug bij Buggenum was dit voorkomen. Echter ook in het vak Weert was de stelling niet lang houdbaar omdat de Duitsers de brug over de Zuid-Willemsvaart in het Belgische Loozen ongeschonden in handen kregen en vanuit dit punt de achterzijde aanvielen. Hier wreekte zich de omstandigheid dat de Belgische en Nederlandse verdedigingslinies niet op elkaar aansloten. Nog tijdens de oorlog werden de gietstalen bunkers door de Duitsers als materiaal voor de oorlogsindustrie gesloopt en slechts een handjevol betonnen kazematten heeft de naoorlogse doldrieste opruimdrift overleeft. In Nederweert liggen richting Brabantse provinciegrens onder andere nog twee bijzondere betonnen schuttersputten en langs de Zuid-Willemsvaart tussen Nederweert en Weert liggen enkele bunkers, die in de berm tussen autoweg en kanaal zijn weggedrukt. Het zijn de stille getuigen van een tijdperk dat Nederland dacht het alleen in Europa en de wereld te kunnen rooien.
Nieuwe actie: Één jaar toegang tot alle Plus-artikelen voor slechts 1,04 per week. Daarmee lees je dagelijks meer dan 100 nieuwe Plus-artikelen op onze site & Nieuwsapp. Of kies voor een van onze andere abonnementen.